1.1 Reden van opmaak van het BPA

1.1.1. Het Schipperskwartier, een verleidelijk stukje stad

Het Schipperskwartier is van oudsher één van de voornaamste en bekendste prostitutiegebieden van de stad Antwerpen. Sinds het begin van de jaren ’90 werd de buurt geconfronteerd door tal van problemen (rondjesrijdende auto’s, nachtlawaai, sluikstort, hoge criminaliteitsgraad, handel in gestolen- en namaakgoederen, ...) waardoor de wijk onleefbaar werd. Om een antwoord op deze problematiek te bieden werd in 1999 een Beleidsplan Prostitutie Antwerpen opgemaakt. Voor het Schipperskwartier was de afbakening van een concentratiezone, eind 2001, willicht de meest opvallende maatregel. Het raamprostitutiegebied werd ingekrompen van 17 straten naar 3 straten. Gelijktijdig werden acties tegen de namaakhandel in de panden op het Falconplein en Klapdorp gevoerd. Gevolgen van deze acties hadden eind 2001 grote delen van de wijk leeg achtergelaten. Strategische investeringen waren op korte termijn noodzakelijk om de weg voor de georganiseerde misdaad af te sluiten en een nieuwe dynamiek in de buurt op gang te brengen. Daarom werd in februari 2002 een planningsproces goedgekeurd door het College van Burgemeester en Schepenen om tot een onderbouwde en geïntegreerde toekomstvisie te komen als kader voor verdere investeringen in de wijk. Deze toekomstvisie werkt onder het motto “Het Schipperskwartier, een verleidelijk stukje Antwerpen” en houdt een langetermijnvisie in voor de wijk waarbinnen elk jaar een actieplan wordt uitgeschreven om de woorden ook effectief in daden om te zetten. Het project Falconplein-Zeemanshuis wordt hierbinnen geïdentificeerd als strategisch project.

1.1.2. Het stadproject Falconplein-Zeemanshuis

Via een open oproep van de Vlaams Bouwmeester werd een wedstrijd voor het ontwerpen van een masterplan opgezet. Als laureaat van de Open Oproep werd gekozen voor RAPP+RAPP in samenwerking met West 8, die in hun ontwerp opteren voor een radicale renovatie – met afbraak van het Zeemanshuis – die niettemin resulteert in een herkenbare verweving van stedelijke ruimten en stadsarchitectuur.

De bouwprincipes die hier naar voor geschoven worden passen niet binnen de voorschriften van het bestaande BPA Binnenstad-omgeving Falconplein. De opmaak van het BPA stadsproject Falconplein-Zeemanshuis is noodzakelijk om de opties uit het stadsontwerp juridisch te kaderen en de effectieve realisatie ervan te bewerkstelligen.

Het BPA betracht dan ook het masterplan zo fijn mogelijk te vertalen in een juridisch kader. In voorliggende toelichtingsnota worden de doelstellingen, visie en concepten bijgevolg overgenomen uit het masterplan. Voor verdere detaillering wordt verwezen naar het masterplan.

Het BPA stadsproject Falconplein-Zeemanshuis wijkt niet af van het gewestplan; het betreft

een verfijning door de vertaling van het stadsontwerp.

1.2. Situering van het plangebied

Het plangebied bevindt zich in het Schipperskwartier, in het noorden van de Antwerpse binnenstad.

Kaart 1: Situering op macroniveau

Het plangebied situeert zich binnen de Leien, aansluitend bij het historische centrum van Antwerpen en net ten zuiden van het Eilandje, de wijk die gevormd wordt door het voormalige havengebied van Antwerpen.

Kaart 2: Situering op mesoniveau

Het betreft het bouwblok tussen het Falconplein, de Falconrui, de Generaal Belliardstraat en de Oude Leeuwenrui. In het bouwblok bevindt zich zeemanshuis en de site Westerlund.

Kaart 3: Situering op microniveau

1.3. Afbakening van het plangebied

Het uit te werken BPA behelst een bouwblokproject, waarvoor een masterplan ‘stadsproject Falconplein – Zeemanshuis’ werd uitgewerkt. Het plangebied van dit masterplan bestrijkt het Falconplein en het aangrenzende bouwblok tussen Falconrui, Generaal Belliardstraat en Oude Leeuwenrui. Het beslaat een oppervlakte van ca. 2 ha.

Het plangebied van het BPA stadsproject Falconplein-Zeemanshuis wordt beperkt tot het betreffende bouwblok. Dit vanuit volgende overwegingen:

• het plan heeft als doel de juridisch-planologische verankering van het masterplan;

• om de visie en doelstellingen inzake herontwikkeling van het bouwblok voldoende afdwingbaar te maken en te kunnen vergunnen, dringt zich een herziening van het bestaande BPA op;

• de heraanleg van het openbaar domein kan o.i. binnen de voorschriften van het huidige ‘BPA Binnenstad – omgeving Falconplein’ gerealiseerd worden. Het stadsbestuur kan als bouwheer in in het openbaar domein, de beoogde kwaliteit bewaken.

Figuur 1: Afbakening van het plangebied

1.4. Historische context

Het bouwblok tussen de Falconrui en de Generaal Belliardstraat is ontstaan tijdens de stadsuitbreiding van 1410. Bij deze uitbreiding werd de stadswal verlegd van de Falconrui naar de Oude Leeuwenrui. Hierbij werd de maat van het bouwblok vastgelegd. Aan het Falconplein en de Oude Leeuwenrui werd het bouwblok perceelsgewijs verkaveld. Aan de Falconrui werd een klooster gesitueerd. De kerk van het klooster werd, zoals gebruikelijk, op het oosten georiënteerd. Hiermee werd een hoekverdraaiing ten opzichte van de Falconrui geïntroduceerd. Deze inplanting is waarschijnlijk vanwege de fundering overgenomen door de kazerne die omstreeks 1800 op de plaats van het klooster werd opgericht.

De situering van het omstreeks 1950 gebouwde Zeemanshuis negeert volstrekt de historische of stedenbouwkundige context van het bouwblok.

Figuur 2: Historische evolutie van het bouwblok

1.5. Beschrijving bestaande toestand

Het Schipperskwartier is gelegen aan de rand van het stadscentrum van Antwerpen. De morfologie van de wijk sluit aan bij de middeleeuwse structuur van het centrumgebied.

Figuur 3: Situering binnen de middeleeuwse stad

Het bouwblok wordt gevormd door de Oude Leeuwrui, de Generaal Belliardstraat, de Falconrui en het Falconplein. Alle straten zijn toegankelijk voor autoverkeer waarbij de Generaal Belliardstraat en de Falconrui als straten met enkele rijrichting zijn aangeduid. Parkeren is mogelijk op het Falconplein langs de Generaal Belliardstraat en in de middenberm van de Oude Leeuwenrui. De omgeving van het bouwblok wordt doorkruist door verschillende trajecten van het stadsnetwerk van De Lijn.

Het zuidoostelijke deel van het bouwblok wordt ingenomen door het Zeemanshuis dat door zijn maat en situering een schaalbreuk veroorzaakt binnen het overigens fijnmazig weefsel van de stad. Toegangen en tuinen rondom het gebouw vormen een restruimte zonder aanknopingspunt in de omgeving. Het Zeemanshuis wordt ruimtelijk afgescheiden van de rest van het bouwblok door de restanten van een oude kloostermuur.

Een groot deel van het bouwblok langs de Oude Leeuwenrui wordt ingenomen door een kantoorgebouw waarvan kan gesteld worden dat het gebouw weinig architectonische en historische waarde heeft. Het binnengebied achter dit kantoorgebouw wordt deels ingevuld met parkeerplaatsen en deels door een loods. Deze invulling heeft weinig kwalitatieve waarde en maakt het binnengebied, net zoals de ruimte rondom het Zeemanshuis, tot een stedelijke restruimte.

De randen rondom het Falconplein en de Generaal Belliardstraat worden ingenomen door kleinschalige bebouwing die varieert in maat, schaal en architectonische uitwerking. Deze variatie draagt in belangrijke mate bij aan het aangename karakter. Langs het Falconplein worden op het gelijkvloers vaak handelsruimten gesitueerd. Verschillende panden staan momenteel leeg. In het stadsontwerp worden naast de beschermde monumenten ook een aantal gebouwen aangeduid als waardevolle panden met karakteristieke architectonische details. Deze gebouwen worden met een groene lijn aangeduid op het plan bestaande feitelijke toestand.
Aan de hand van een fotoreportage wordt hierna een beeld geschetst van de bestaande ruimtelijke structuur van het plangebied. De fotostandpunten worden aangeduid op het plan bestaande feitelijke toestand. Dit plan geeft eveneens een gedetailleerde weergave van de functies en stedenbouwkundige kenmerken (aantal bouwlagen, dakvorm, …) van het plangebied.

1.6. Administratieve inlichtingen

1.6.1. Procedureel verloop

Alvorens de beslissing werd genomen om een BPA op te maken voor het bouwblok Falconplein-Zeemanshuis, werd de herstructurering van het bouwblok reeds aangekaart in onderstaande ontwerp- en planningsprocessen:

• Toekomstvisie “Het Schipperskwartier, een verleidelijk stukje Antwerpen”

• goedgekeurd door CBS | november 2002

• Stadsontwerp Falconplein-Zeemanshuis

• goedgekeurd door CBS | maart 2006

In december 2005 werd het startsein gegeven voor de opmaak van het BPA stadsproject Falconplein-Zeemanshuis om de opties uit het stadsontwerp juridisch te kaderen en de effectieve realisatie ervan te kunnen concretiseren.

Het BPA werd uitgewerkt in nauw overleg met een werkgroep met volgende vertegenwoordigers:

• projectleider stadsontwikkeling Schipperskwartier stad Antwerpen;

• consulent architectuur, stedenbouwkundige vergunningen stad Antwerpen;

• vertegenwoordiging AG VESPA;

• vertegenwoordiging RAPP+RAPP (ontwerper stadsontwerp Falconplein-Zeemanshuis).

Volgende overleg-, advies- en inspraakmomenten gingen aan de goedkeuringsprocedure vooraf:

• startvergadering december 2005

• overleg 1 projectteam 2 februari 2006

• overleg 2 projectteam 11 mei 2006

• plenaire vergadering 27 juli 2006

• openbaar onderzoek 15 december 2006 – 15 januari 2007

1.6.2. Inhoud van het BPA

Het BPA omvat:

• toelichtingsnota;

• stedenbouwkundige voorschriften;

• plan bestaande feitelijke toestand;

• plan bestaande juridische toestand;

• bestemmingsplan.

Het stadsontwerp Falconplein-Zeemanshuis wordt beschouwd als achtergronddocument bij dit BPA.